Bishaarada Bisha Ramadaan

 

لحديث أبي هريرة رضي الله عنه قال: قال رسول الله صلى الله عليه وسلم :"أحصوا هلال شعبان لرمضان " أي إجتهدوا في إحصائه وضبطه، لتكونوا على بصيرة في إدراك هلال رمضان فلا يفوتكم منه شيء .

 

Xadiiskii Abii Hureyra ilaahey haka raali noqdee Abii Hureyra wuxuu yiri:  ilaahey rasuulkiisa wuxuu yiri:  { koobo ( oo lasocda ) bisha shacbaan ramadaan dartiis u kooba si aad ula socotaan } , bisha shacbaan koobidiisa iyo xifdintiisa ku dadaala si aad unoqotaan kuwo aqoon ku sugan oo la socdo bisha ramadaan haleelideeda  iney dhalatay si eysan waxba in kaga tagin .

 

Bisha ramadaan habiinka ey dhalaneysay ma arkin maalinkii adigoo afuran ayaa waxaa lagu yiri : bishii waa lasugay oo way dhalatay , xalayna maniyeysan soonkii mana ogeyn in bishii dhalatay waxaad sameynee sacada laguu sheegay kadib cunto waa kaa raxaaran xataa hadii subixii quracatay  , waad  afeysanee ( ka jooga iska oo ilaaliya soonka waxyaabaha buriyo ) soonka markuu dhamaado maalinkaas dib ayaa usoo qaleynee.

 

ولحديث سلمة بن الأكوع رضي الله عنه قال: " أمر النبي صلى الله عليه وسلم رجلا من أسلم أذن في ألناس أنّ من أكل فليصمه بقية يومه، ومن لم يكن أكل فليصمه ، فإن اليوم يوم عاشوراء".

Xukunka in la afeysto adiga oo afuran hadii laguu xaqiijiyo iney xalay bisharamadaan ey dhalay , xukunkaas waxaa u daliil ah xadiiskii salamata ibnu akwac ilaahey haka raali noqdee wuxuu yiri:{ Nabiga  صلى الله عليه وسلم amaray nin qabiilada aslam kamid ah ogeysii dadka dhaxdooda qofkii wax cunay hasoomo maalinkiisa inta ka hartay , qofkii aan wax cunin hasoomo , maalinkaas waa maalinkii caashuraa}.

 

Markii hore waxaa waajib ahaa in lasoomo maalinta cashuuraa waana intaan ramadaan lawaajibinin , caashuuraa waa maalinka bisha Muxaram ey 10ka tahay , Waxaa waajib ah maalinkaas in lasoo qaleeyo , culimada wey isku khilaafeen ,sida ahlu cilmiga qolkooda ugu xooga badan wuxuu yahay maalinkaas in lasoo qaleynayo .

 

Maxaayelay ogaal la’aanta aadan ogeyn iney bishii iney dhalatay oo aadan soomin dambi laguugu qorimaa lakiin waajibkii kaa dhicimayo oo ah maalinkaas in lasoomo waa kusaaran yahay oo dib ayaa kasoo qaleynee . xukunkaan oo ah maalinkaas kaatagay inaad soo qaleyso asiga udadaal badan maxaa yeelay waa cibaado weyn , xukunkaan waxaa qabo ahlu cilmiga inta ugu badan .

 

Ahlu cilmiga qaarkood waxey dheheen sida sheykhul Ibnu Teymiyah iyo ardaygiisa Ibnul Qayim ilaahey haka raali noqdee labadooda :  hadaadan ogeyn xalay iney bishii ramadaan iney dhalatay oo aad ogaatay inaad afeysatin waa waajib , maalinkaas kaatagay in lasoo qaleeymaayo  ayey dhaheen.

 

Waxaa lagu dhahay hadalkaas xagee ka keenteen  hadalkaas oo ah in maalinka kaa tagay lasoo qaleyneynin { waxey dhaheen waxaan uga qiyaasaneynaa qofkii xalay niyeystay oo sooman maalinkaas haduu is hilmaamo oo wax cuno ama cabo sharciga wuxuu leeyahay qofkaas soonka wuu ujiraa , midka gafay uga qiyaasaneynaa midka himaamay ee wax cunay ama wax cabay .

 

Waxaa lagu dhahay farqi ayaa u dhaxeeeyo , laba  shey oo farqi u dhaxeeyo lesgama qiyaas qaato , labada qofood  kan wax hilmaamay oo wax cunay iyo midka midka shey waajib katagay oo ah in niyada lala bariyo habiinkii la niyeysto , labadooda waxey ka siman yihiin dambi la’aanta , waxey kukala duwan yihiin midna shey waajib ah ayuu katagay oo ah in soonka laniyeysto , midka kale wuxuu ku dhacay shey xaaran ah ( maalin ramadaan ayuu wax cunay hilmaam awgiis ).

 

Shiikh Ibnu Teymiyah iyo ardaygii Ibnul Qayim waxey kaloo kudoodeen { qofka wax cunay maalin ramadaan asigoo hilmaamsan waajib ayuu katagay maalin ramadaan ayuu wax cunay ,wuxuu lamid yahay qofkii aan niyeysan habiinkii ramadaan oon ogeyn iney ramadaan tahay kadibna afaeystay. Labadooda waxey isku mid ka yihiin waajib ayeey ka tageeen .

 

Waxaa loogu jawaabay waxyaabaha wax afuriyo in laga joogsado waa rugni , {labada qofood waxey kukala duwan yihiin qofna waa qof cibaadada bilaabay maalinkii bilawgeeda oo maalinka dhexdeeda qalad ka dhacay , qof waa qof aan cibaadadii bilaabin}.

 

 

Waxaan soo ogaanay in laba shey lagu soomi karaa laguna ciidi karaa  oo kala ah 1- in bishii ramadaan ey dhalatay oo la xaqiijiyay , 2- iyo in bishii shacbaan ey dhamaatay . Muslimiinta wey kala fogyihiin  xaga juquraafi ahaan , meel muslimiinta kamid ah hadii bishii lagu arko malagu soma ?mase inta oraxda isku mar usoo baxdo meel kamid ayagana wey kusoomayaan  xukunkaas ayaa halkaan ku eegeynaa inshaa Allah.

 

Culimada inta ugu badan ,  madaahibta afarta ah marka laga reebo shaaficiga waxey ku tageen hadii bisha laga arko magaalo kamid ah magaaloyinka muslimiinta inta iney waajib ku tahay iney soomaan , maxaa yeelay Nabiga صلى الله عليه وسلم markuu leeyahay aragti kusooma aragtina ku afura  lahadli maayo gobol kamid ah gobolada musliinta ee wuxuu la hadlayaa muslimiinta dhammantood.

 

Qolka shaaficiga wuxuu leeyahay : dadka isku mar oraxda usoo baxdo meel kamid hadii bishii lagu arko dadkaas soonka waa  ku waajib , lakiin dadka ey isku madaalicda eheyn markey arkaan ayey soomayaan , hadalkaan waa  hadalka ugu ansaxsan qolka shaaficiyada agtooda waxaa kaloo hadalkaan qaba madhabka xanaabilada .

 

Wuxuu rajaxay shiikhul islaam Ibnu Teymiyah: meesha xukunka laga qaadanayo  bisha in la arkay waa iney soo garto dadkaas maalintii inteysan dhammaanin kahor(maalinkii inteysan dhamaanin ka hor hadey soo garto maalinkaas wuu afeysanaa )  , maalinkii  hadey dhamaato ( oo maalinkaas oraxda dhacdo ) kadib eysoo gaarto in bishii dhalatay  ayaga maalinkaas qaley mayaan ee maalinka ka danbeeyo ayuu soonka ubilabanaa .

 

Magaalo adigoo joogo ayaa  bishii dhalatay waad soontay waana safartay waxaa tagtay magaalo kale , magaaladii markaa tagay adiga sodon aad marsiineyso ayaga soonkii ayey sii wataan , maxaad sameynee ? magaaladii aad katimiday waxey doonaan  haku sugnadeen , waxaad ku xukun tahay magaalada aad timid .

 

والأصل في هذا قول النبي صلى الله عليه وسلم " الصوم يوم تصومون، والفطر يوم تفطرون ، والأضحى يوم تضحون " .

قال الترمدي رضي الله عنه : " وفسّر بعض أهل العلم هذا الحديث فقال : إنما معنى هذا :  الصوم والفطر مع الجماعة وعظم الناس "

 

Asalka xukunkaan u daliil ah waa hadalkii Nabiga صلى الله عليه وسلم : soonka waa maalinka aad soomeysaan , afurka waa maalinkaad afureysaan ,ciidul adxaa waa maalinka aad udxiyeysaneysaan oo dadka badankooda udxiyeysanayaan .

 

Tirmidi wuxuu yiri : waxaa fasiray xadiiskas kor kusoo shegnay ahlu cilmiga badankooda  waxeyna ku fasireen soonka iyo afurka jamaacada lajirkooda ayuu ahaaday iyo dadka badankooda , in lala soomo dadka oo lala afuro hadii bishii sugnaatay , oo aan lagu xirin meel gaar ah in bishii laga arko.

 

 

عن أبي هريرة رضي الله عنه قال: قال رسول الله صلى الله عليه وسلم :" أتاكم رمضان شهر مبارك، فرض الله عز وجلّ عليكم صيامه ، تفتح فيه أبواب السماء ، وتغلق فيه أبواب الجحيم ، وتغلّ فيه مردة الشياطين ، لله فيه ليلة خير من الف شهر ، من حرم خيرها فقد حرم". 

رواه أحمد 7148 والنسا ئي 2106

 

Axmed Ibnu Xambal iyo Nisaa’I  Abii Hureyra waxey ka wariyeen ilaahey haka raali noqdee inuu yiri: ilaahey Rasuulkiisa wuxuu yiri: Ramadaan ayaa idiin yimid waa bil labarakeyay  ilaaheey ayaa waajib kaga  dhigay korkiina bishaas soomkeeda , bishaas dhexdeeda albaabada samada ayaa la furaa,  waxana laxiraa bishaas dhexdeeeda albaabada jaxiimo , waxaa lakatiinadeyaa shayadiinta kuwooda madaxa adag , ilaahey waxaa ugu sugan bisha dhexdeeda hal habiin oo ka kheyr badan kun bilood , qofkii laga hoojiyay habiinkaas kheyrkeeda oo aan ka faa’ideysan qofkaas kheyr waa laga hoojiyay .

 

Xadiiskaan waxaa kusugan bishaaro loogu bishaareynayo  adoomada ilaahey ee wanagsan soogalida bisha ramadaan  ee la barakeeyay ,  Nabiga saxaabada wuxuu u sheegay bisha soogadeeeda ey soo gashay , sheegida Naniga صلى الله عليه وسلم  u sheegayo ma eheyn mid aan macno xambarsaneyn ,  macnaheeda waxey eheyd in muslimiinta loogu bishaareyo xilli cibaadeed weyn , xilli cibaadeeedkaas ey qadariyaan adoomada wanaagsan .

 

Maxaa yeelay Nabiga صلى الله عليه وسلم   wuxuu ku cadeeyay xadiiskaan dhexdiisa ilaahey wuxuu u diyaariyay adoomadiisa oo ah asbaabada dambi dhaafka iyo raali ahaashaha sababaha lagu gaaro ah , sababahaas wey badan yihiin ,  qofkii  ey dhaafto in loo dambi dhaafo bisha ramadaan dhexdeeda waa qof kheyrkii laga hoojiyay hoojin meshii ugu dambeysay.

 

Xaafid Ibnu Rajab kitabkiisa لطائف المعارف   wuxuu dhahay ( culimada badankood waxey dheheeen  : xadiiskaan asigaa asal iyo daliil u ah  dadka iney iskugu bishaareyaan qaarkood qaarka kale bisha Ramadaan , ramadaanka dhalashadiisa ayaa kafarxad badan ciida ,  sideebaa loogu bishaareyneeynin  qof mu’min ah albaabada janooyinka in la furay?  Sidebaa  loogu bishaareyneeynin qof dambaabay albaabada naarta in la xiray ? Sidebaa  loogu bishaareyneeynin qof caqli leh wakhti la katiinadeeynayo shayaadiinta ? halkee kaga egyahay wakhtigaan wakhti kale .

 

 

وعن سلمان الفارسي رضي الله عنه قال : خطبنا رسول الله صلى الله عليه وسلم في آخر يوم من شعبان فقال :" أيها الناس قد أظّلكم شهر عظيم ،شهر مبارك ،شهر فيه ليلة خير من ألف شهر ، جعل الله صيامه فريضة ، وقيام ليله تطوعا ،  من تقرّ ب فيه بخصلة من الخير كمن أدّى فريضة فيما سواه ، ومن أدّى فيه فريضة كان كمن أدّى سبعين فريضة فيما سواه ، وهو شهر الصبر ، والصبر ثوابه الجنة ، وشهر المواساة ،وشهر يزداد فيه رزق المؤمن ........  وشهر أوله رحمة ، واوسطه مغفره ، وآخره عتق من النار ، من خفّف عن مملوكه غفر الله له وأعتقه من النار.

Waxaa laga wariyay Salmaanul Faarisiyi ilaahey haka raali noqdee wuxuu yiri: waxaa noo khudbeeyay ilaahey Rasuulkiisa صلى الله عليه وسلم maalinkii ugu dambeeeyay ee shacbaan Rasuulka alle wuxuu yiri : { dadoow waxaa idin soo hareeyay bil weyn , waxaa idin soo hareeyay bil labarakeeyay , waxaa idin soo hareeyay bil ey ku sugan tahay habiin ka kheyr badan kun bilood , ilaahey wuxuu  kayeelay soonka bishaas lasoomo waajib, habiinkiisa oo cibaado loo tagnaado alle wuxuu ka dhigay sunno , qofkii bishaas ugu dhawaado arin kheyr ah oo sunno ah wuxuu lamid yahay qofkaas , qof gutay waajib kasoo haray  bisha Ramadaan.

 

qofkii gutaa  waajib bisha ramadaan dhexdeeda  wuxuu lamid yahay qof gutay todobaatan waajib oo bilaha kale  aan eheyn bisha ramadaan , Ramadaanka waa bisha sabarka ,  sabarka ajirkiisa waa janno , Ramadaanka waa bishii wax qeybsiga waa bil muslimiinta ey nolosha qeybsanayaan oo intooda wax heysata ey nolosha la qeybsanayaan intakale,  waa bil qofka mu’minka risqigiisa la kordhiyo , waa bil awalkeeda ey tahay Raxmad , bishaas dhexdeeda la iskugu dambi dhaafo , bishaas aakhirkeeda  Naarta la iska xoreeeyo ,  Qofkii ka fodudeeyo adoonkiisa deynta uu kulahaay ilaahey ayaa u dhafaa , naarta ayuuna ka xoreeynaa .

Bisharada Bisha Ramadaan 

وعن أبي هريرة رضي الله عنه قال: قال رسول الله صلى الله عليه وسلم : " إذا كان أوّ له ليلة من شهر رمضان صدفت الشياطين ومردة الجنّ ، وغلّقت أبواب النار فلم يفتح منها باب ، وفتحت أبواب الجنة  فلم يغلق منها باب ، وينادي مناد يا باغي الخير أقبل ، ويا باغي الشّرّ أقصر ، ولله عتقاء من النار وذلك  كلّ ليلة ".    رواه الترمدي وابن ماجه ، وهو حديث صحيخ .

 

Tirmidi iyo  Ibnu Maajah waxaey Abii Hureyra kawariyeen ilaahey haka raali noqdee , Abii Hureyra wuxuu yiri:  ilaahey Rasuulkiisa wuxuu yiri: { hadii uu xasilo ama ey dhalato habiinka ugu horeeyo bisha Ramadaan shayadiinta ayaa laxir xiraa iyo Jiniga madaxa adag , Bishaas Ramadaan markey dhalato waxaa laxiraa albaabada naarta  mana lafuraayo albaabada naarta albaab kamid ah , waxaa lafuraa bishaas Ramadaan markey dhalato albaabada janada mana laxiraayo albaada janada albaab kamid ah .

 

waxaa naadinaayo ( oo dhawaqayo ) oo dhahayo midka kheyrka dalbayoo soo qaabil , midka sharta dalbayoo gaabso  bishaan waa bil cibaado , inkastoo bilaha oo dhan laga rabo adoomada Alle cibaadadiisa bishaan  waa bishii kheyrka iyo dambi dhafka….  , Alle waxaa usugan kuwo oo ka xureynayo naarta , arintaas oo ah adoomada Alle in naarta laga xureeyo waxey dhacdaa habiin walbo oo bisha Ramadaan kamid ah.

Bisha Ramadaan dhexdeeda badsada afar arimood , labo arimood badsada labadaas aad ku raaligaleyneysaan Rabigiina , labo arimood badsada labadasoo xagooda aadan ka deqtooneyn ,     Labada arin ee Alle ku raaligaleyneysaan waxaa waye: inaad ka marqaati kacdaan Alle xaq lagu caabudo inuusan jirin Alle kaligiisa mahiinee inta kale ee kasoo  hartay gardaro ayaa lagu caabudaa, Labada arin aadan ka marmeynin waa :  inaad Alle janno weydiisataan naarna ka magangashaan .

 

ورّوي عن عمر رضي الله عنه أنه كان يقول إذا دخل شهر رمضان : " مرحبا بمطهّرنا ، فرمضان خير كلّه  صيام نهاره وقيام ليله ، والنفقة فيه كالنفقة في سبيل الله " .

Cumar waxaa laga wariyay ilaahey haka raali noqdee:  Cumar wuxuu aha mid yiraahda  bisha ramadaan markey soogasho { soo dhawow midka nadahirayow , Ramadaanka waa kheyr kulligiis soonka maalintiisa iyo qiyaamu leylka habiinkiisa ,nafaqo in labaxsho waxey lamid tahay  nafaqada lagu bixiyo kuwa jihaadka kujiro , oo kalimada Alle  kor iney noqoto u jihaatamayo .

 

Fadliga ilaahey waxaa kamid ah ilaahey waa sareeyaahee iyo nimcooyinka waa weyn  adoomadiisa uu ugu nimceeyay : Ilaahey wuxuu udiyaariyay xilliyaal fadli badan  si ey uga qaniimeystaan  ( uga faaideystaan ) xilliyaalkaas daacada Alle ,  sidookale ilaahey wuxuu udiyaariyay wakhtiyalkaas iney noqdaan goobo lagu tartamo  oo adoomada Alle ey ku tartamaan si ey uga faaideystaan xilliyalkaas .

 

Xilliyada cibaada waxaa loo dajiyay si ey ugu gaaran rajadooda  rajadaas waxaa lagu garaa dadaal daacada Alle lagu dadaalo ,  iyo dal-daloolkii la iska suuliyo iyo nusqantii  ( dunuubtii hada kahor kaa dhacday  iyo nusqanta diineed inaad iska suuliso ) ,  gadaal inlaga gaaro oo Alle  loo towbad keeno .

 

Ramadaanka gaarista uu qofka  gaaro waa nimco weyn ,  qofkey nimcada utahay  waa qofkii gaaro bisha Ramadaan oo u istaagay bishaas xaqeeda  oo ka faaideystay bishaas . qofka nimcadaas ka faaideystay waa qofkii habiinkii u istaagay salaatu leylka iyo taraawixda malintiina sooman , qofkasoo u laabtay sayidkiisa  oo macaasidii dhacdayna katowbad keenay daacadii Alee usoo labtay ,  waa qofka hilmaamida digriga Alle kasoo labtay ee usoo labtay xuska Alle , waa qofka fogaasha Alle kasoo labtay ee usoo labtay towbadkeenka Alle.

 

Waxaa waajib ku ah qofka muslimka ah inuu dareemo nimcadaan ,  haduu Ramadaanka Alle gaarsiiyay , nimcadaan weynankeda waa inuu garto ,  inta badan ee dadka kamid ah soonka waa laga hoojiyay  dadkaas qeybo kamid inta eysan gaarin ramadaan wakhtigooda galay oo mowdkii ayaa asiibay , dadka qaar wey awoodi wayeen sababo caafimad dartood , kuwo kale oo dadka kamid ah wey baadiyeysan yihiin oo soonkii wey ka jeesteen , hadaad soonka soogarto bisha Ramadan oo aad cafimad qabto nimco weyn ayaad heysataa Alle uga mahadceli .

Qofka sooman  Rabigiis ha umahad noqo nimcadaas uu siiyay , hana kusoo dhaweeyo ramadaam farxad iyo jecleysi uu jecleysanayo bishaas ,  waa inuu kudadaalo qofka acmaasha wanaagsan ,  waa inuu Alle ka baryo inuu Alle ku risaaqo soonka lasoomidiisa iyo qiyaamka la istagidiisa sida : salaatu leylka iyo tarawixda .

 

Waa inuu Alle ka baryo inuu ku risaaqo bisha Ramadaan dhexdeeda dadaal awood iyo firfircooni si uu uguto acmaasha wanagsan ee loo bahan yahay si bishaas looga faa’ideysto , waxyabaha haboon in fiiro gaar ah looyesho  waxaa kamid ah : Insaanka Ramadaanka waa loogu kalmeynaa  , waxaa waajib ku ah qofkaas inuu wakhtigiisa ka faaideysto .

 

Waxyaalaha laga murgo/tiiranyoodo waxaa kamid ah : inbadan oo dadka kamid  ah uma yaqanaan xilliyalka kheyradka qiimaha uu leeyahay  umana arkaan xurmada uu leyahay xilliydakaas  kheyradka ah , bisha ramadaan agtooda uma ahan xilli daacada alle laguto , xillli cibaado uma ahan , xilli qur’aan akhris uma ahan , xilli sadaqo uma ahan , xilli xuska allle labadiyo uma ahan ,  dadkaas  waxey uyaqaniin xilliyadka daacad Alle laguto:  xilliyo lasameeyo cuntooyin kala duwan iyo cabitaano kala duwan lasameeyo ,dumarka guryaha joogo lagu mashquuliyo cuntoyinkaas oo laga mashquuliyo daacada Alle.

 

Dadka waxey uyaqaniin bisha ramadaan bil lasoo jeedo habiinki lana jiifto maalintii , waxaa dhacdo inuusan kusoo jeedin daacada alle , waxaa kamid ah dadkaas gobol kasexdo salaadaha waajibka ah ee aan ladukanin jamaacada , dadkaas qaar kamid ah ayaa dukaneynin wakhtiga salaada .

 

Koox kamid ah dadka uma yaqaniin bisha ramadaan xilliyadka kheyrka badan ee aakhiro loo shaqeysto ee waxey uyaqaniin xillli aduunyo latacbado , waxey firfircooni galiyaan iney wax soo iibsadaan waxna iska iibiyaan , waxey laasimaan /joogteyaan / ubadan yihiin suuqyasha waxey ka haajiraan masaajida , hadey dadka ladukadaan aygaoo dahdag kujiro ayey dukadaan ,  sidaas ayuu isku badalay fahamyalkii saxda ahaay  , ilaahey ayaa kaalmo kadalbeynaa.